Ergani'de sağlık açısından mucize sayılabilecek çok önemli bitkiler yetişmektedir. Önce ağaç türlerinden bahsedelim.
1- Mahlep: Öksürük şurubu yapılır, çok faydalı bir meyvedir.
2- Menengiç: Ergani'nin kuzeyinde dağ eteklerinde ve bağlarda yetişen yabani şifalı bir bitkidir. Menengiç meyvesi kavrulup dövüldükten sonra kahve olarak içilir. Çok nefis bir kokusu ve tadı var. Avcılar ayağı kırılan kekliğin menengiç sakızını gagasıyla koparıp kırık yere koyduğunu görmüşler. Menengiç boğaz, ağız yarasına iyi geldiği kabul edilmektedir.
3- Sumak: Dağ eteklerinde yabani olarak kendiliğinden besi olarak yetişir. Meyvesi kabuklu yeşil mercimeğe benzer ve tadı ekşidir. Dolma, meftune yemeğinde limon yerine kullanılır, güzel bir tat verir. Makinede öğütülmüşü kebap soğanına koyularak güzel bir renk ve tat verir. Büyük şehirlere sumak buradan gönderilir.
4- Mamuk: Halk arasında mamuk adıyla anılan kara eriğe benzer ekşi bir meyvedir. Sulak yerlerde dere kenarlarında kendiliğinden yetişir. Bu meyveden komposto yapılır.
5- Ergani'de yetişen diğer meyveli ağaçlar ise şunlardır; alıç, ardıç ve taş armudu. Taş armudu aşılanarak paşa armudu olarak yetiştirilir daha iri ve lezzetli olur. Yılan üzümü var tıpta bir konuda ilaç olarak kullanılır.
6- Kırsalda kendiliğinden yetişen kuşburnu ise uzmanlar kuşburnunun vücudun direncini artırıyor enfeksiyon ve iltihapların daha hızlı iyileşmesine yardımcı olur, yorgunluğu giderir, böbrek üstü bezlerin çalışmasını destekler, kan dolaşımını hızlandırır, şeker oranını dengeler. Kanser türlerine karşı koruyucu özelliği olduğuda bilinmektedir. Şurup, çay, reçel olarakta tüketilmektedir.
7- Bağ ve bahçelerde yetiştirdiğimiz meyveler ise şire üzümü ve şarap besin değeri yüksek olan Ergani'de bol miktarda yetişir. Şire üzümü hem taze üzüm olarak tüketilir hemde kışlık yiyecek olan bağ ürünleri olarakta pestil, kesme, sucuk, helva ve pekmez yapılır. Diyarbakır ve çevre illerin yaş üzüm ve kışlık yiyecek ürünlerini karşılar. Şarap pekmezinin kansızlığa iyi geldiği kabul edilmektedir. Çok önceleri bir oda büyüklüğündeki çanak küplerde ve taş kuyularda Hilar'da eski Osmaniye'de şarap yapılıp Rusya'ya ihraç edilirmiş. Ergani'de yetişen diğer üzüm çeşitlerinin adları: kınalı hatun parmağı, şam üzümü, tilki kuyruğu, tahnebi, genç Mehmet, öküz gözü, kuruluk kırkıt venki ve musabak.
8- Bardak inciri: Bu bölgede yalnızca Ergani'de yetişir ve son baharda bu bölgenin incir ihtiyacını karşılar.
9- Karadut: Yerel adı şamdutu urum dutudur. Ağız ve boğaz yarasına iyi geldiği söylenir. Reçelide yapılır kurutularakta tüketilir. Eskiden çevre illerin dut ihtiyacı buradan karşılanırdı şimdi ise Bitlis'te binlerce urum şam dutu yetiştirildi, biz geride kaldık.
10- Nar Ağacı: Önceki yıllarda bölgenin nar deposu durumundaydı Ergani oysa şimdi ilgisizlikten nar ağacına rastlamak mümkün değildir. Çekirdeksiz dut ise çok miktarda bulunur ve bu dutlardan dut pekmezi yapılır. Eskiden Ergani'nin cevizleri meşhurdu ancak şimdilerde yeni ceviz ağaçları dikilmediğinden cevizler Ergani'ye dışarıdan geliyor. Yine yeni yeni ziraatın fidanlarından yetiştirmeye başladılar.
11- Tahıl ve Bakliyat: Ergani'de bol miktarda ekilir. Buğday, arpa, mercimek, nohut, mısır diğer yerel adıl lazut, ayçiçeği, pamuk ekimi yapılır.
12- Ergani'de sebzelerden yine külahlı kavun Ergani'nin güneyindeki yazı köylerinde yetiştirilir. Kök kısmı dar uç kısmı geniş armut biçiminde bir meyvedir. Güzel kokulu lezzetlidir. Kış kavunu ise dağ kesimindeki köylüler yetiştirir, kabuk rengi portakal kabuğu rengindedir. iplerle bağlayıp havadan direklere bağlayıp kışın yerlerdi şimdi onuda pek göremiyorum. Kış kabağı Ergani'de boldur meftune için, reçelide yapılır.
13- Karpuz: Ergani karpuzu yuvarlak ve top şeklinde olur. Genellikle koyu renkli ve çizgilidir. Bu karpuzlar hayvan gübresiyle yetiştirilir. Eskiden yaz aylarında Doğu Anadolu Bölgesi ve Diyarbakır bölgesinin karpuz ihtiyacını karşılarken şimdi Ergani'ye karpuz dışarıdan geliyor.
14- Ot cinsinden olan bitkiler ise birşifa kaynağıdır. Zahter kırsal kesimlerde ve kır kumsal yerlerde kendiliğinden yetişir. Ateşli hastalıklarda ve gribal enfeksiyonlarda çay gibi kaynatılarak içildiği gibi hedik yemeğine de koyulur. Çok güzel kokusu var hedik yemeği nohut ve buğdayla yapılır. Her hastalık için bitkisel ilaçların var olduğunu biliyorum ama hangi otun hangi hastalığa nasıl kullanıldığını bilmiyorum. Atalarımdan gördüklerimi yazdım ama çok dikkatli olmak lazım, bu bitkilerin içinde zehirli olanları da var mesela köpek soğanı. Aktarlardan şifalı bitki satanlardan alınırsa daha sağlıklı olur. Yine yöremizde yetişen bazı bitkiler şunlardır: turuncu bülbül yeni adı yabani nane, Meryem hort yeni adı altın sarısı, peynir otu, sakız kengeri, ağbaldır, yarpuz, acize, kuş pepiği, kuzu kulağı, teke sakalı, tört, mayane, lağandür, sığır dili, ebem gömeci, sirim(yabani sarımsak), papatya çiçeği, hıtmı çiçeği bunlarda ayrı ayrı hastalıklarda kullanılır. Bu bilgileri benim yazmamdaki sebep ben öldükten sonra benimle birlikte toprağa gömülmesin herkes faydalansın.
Yazarımızın ve gazetemizin izni alınmadan bu yazı hiçbir yayın organında yayınlanamaz çoğaltılamaz dağıtılamaz her hakkı saklıdır.
Mustafa ÜZÜLMEZ
