650 bin kişinin gözaltına alındığı ve 50 kişinin de idam edildiği 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden dam 45 yıl geçti. Peki darbeyi kim ve ne için yaptı, ağır faturası ne oldu?
Türkiye tarihine kara bir leke olarak geçen 12 Eylül 1980 askeri darbesinin üzerinden tam 45 yıl geçti. Dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren öncülüğünde gerçekleştirilen darbeyle Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu, parlamentoyu feshetti ve tüm siyasi faaliyetleri askıya aldı. Darbenin ardından ülkede yaşanan ağır hak ihlalleri ve siyasi baskılar, hala geniş kesimlerin hafızasında tazeliğini koruyor.
HER GÜN 10 KİŞİ ÖLÜYOR
1970’li yılların sonlarında Türkiye, sağ-sol çatışmaları, artan şiddet olayları ve ekonomik krizlerle sarsılıyordu. Her gün ortalama 10-15 kişinin öldüğü bir ortamda, siyasi istikrarsızlık derinleşti. Ordu, bu kaotik tabloyu gerekçe göstererek 12 Eylül sabahı yönetime el koydu. Saat 04.00’te radyolardan bildiriler okundu, sıkıyönetim ilan edildi.
650 BİN GÖZALTI, 50 İDAM, BİNLERCE İŞKENCE VAKASI
Darbe sonrası bilanço ağır oldu. Resmi rakamlara göre, 650 bin kişi gözaltına alındı. 230 bin kişi hakkında dava açıldı. 50 kişi idam edildi. Cezaevlerinde 171 kişi yaşamını yitirdi.1 milyonun üzerinde kişi fişlendi. En çok tepki çeken uygulamalardan biri ise yaşı büyütülerek idam edilen Erdal Eren oldu. Henüz 17 yaşındayken idam edilen Eren’in ismi, darbenin simge mağdurlarından biri haline geldi.
DİYARBAKIR VE METRİS CEZAEVLERİNDE SİSTEMATİK İŞKENCE
Darbe sonrası cezaevlerinde insan hakları ihlalleri yaygınlaştı. Özellikle Diyarbakır Cezaevi, ağır işkenceler, ölümler ve kötü muamelelerle gündeme geldi. İnsan Hakları Derneği ve birçok uluslararası kuruluş, bu dönemde yaşananları insanlık suçu olarak nitelendirdi.
SİYASİ YASAKLAR VE YENİ ANAYASA
Darbe sonrası tüm siyasi partiler kapatıldı, liderleri tutuklandı veya sürgüne gönderildi. 1982 yılında hazırlanan yeni anayasa, askeri vesayet esas alınarak referanduma sunuldu ve yüzde 91,4 oyla kabul edildi. Kenan Evren, aynı zamanda “Cumhurbaşkanı” seçildi. Yeni anayasa, temel hak ve özgürlükleri büyük ölçüde kısıtladı.
YARGILANMA SÜRECİ: GEÇ GELEN ADALET
2010’daki anayasa referandumu ile darbecilerin yargılanmasının önü açıldı. 2012’de Kenan Evren ve Hava Kuvvetleri Komutanı Tahir Şahinkaya hakkında dava açıldı. 2014’te müebbet hapis cezası aldılar. Ancak cezaevine girmeden, karar temyiz sürecindeyken hayatlarını kaybettiler.
12 EYLÜL’ÜN GÖLGESİ HALA SÜRÜYOR
Aradan geçen 45 yıla rağmen, 12 Eylül Darbesi’nin etkileri hala hissediliyor. 1982 Anayasası, defalarca değişmesine rağmen hala yürürlükte. Türkiye’de demokrasiyi zedeleyen darbe, toplumda korku kültürünü yerleştirirken, siyasi yapıyı da kalıcı biçimde dönüştürdü.
Güneş OCAĞA
