Farkında olunmayan ancak gündelik hayattaki çoğu durumlarda özellikle olumsuzluk içeren yaşantılarda; otomatik olarak kodlamalar ve anlamlandırmalar yapan bir zihin işleyişi mevcut. Beyin, karşılaştığı yoruma açık durumlarda olumsuz yorumlamaya dönük otomatik bir düşünme sistemi içine girebiliyor. Bu otomatik düşüncelerdeki olumsuz algılayış da depresyonun ve mutsuzluğun en temel sebeplerinden biri olarak karşımıza çıkıyor ancak negatif gibi görünen bu durumu pozitife çevirmek de elinizde.
Otomatik düşünce, bilişsel terapinin merkezinde yer alır. Yorumlanmaya açık olaylar ve durumlar karşısında zihinde otomatik düşünceler oluşur, ancak bunların çoğunlukla farkında olunmaz. Bilişsel terapi, otomatik düşüncelere dair farkındalığın artırılmasını ve bunların test edilmesini esas alır. Bu yolla; varsayımlara, kurallara ve temel inançlara da ulaşılması ve bunların fonksiyonel olmayanlarının değiştirilmesi hedeflenir.
Temel soru; bir olayı nasıl algıladığınızı ve anlamlandırdığınızı test eden "Aklımdan ne geçiyor?" sorusudur.
Örneğin; yolda bir arkadaşınızı görüyorsunuz, yanınızdan geçip gidiyor, tam o anda aklınızdan ne geçiyor?
- Beni görmedi.
- Beni görmezden geldi...
O olaya ve kendinize dönük duygunuz ve tepkiniz otomatik düşüncenize göre şekil alacaktır. Bir durumda tek bir otomatik düşünce olmayabilir; bunlara duygular da eşlik eder ve süreç içinde otomatik düşüncelere ek olarak o anda hissedilen duygu da belirlenerek bunların gerçeklikleri test edilir. Zira bir duygu ya da düşünceyi ortaya çıkaran asla bir durum değil, bu duruma dair kişinin algısıdır.
Üstünde çalışılıp otomatik düşünceler fark edildikçe, kendini hayatına ve beynine tam olarak hakim olmuş gibi hissetmek; algınıza ve duygularınıza yön vermek mümkündür.
Otomatik düşünce; insanın somatik reaksiyonlarını, davranışlarını ve duygularını etkileyen; aynı zamanda bunlardan etkilenen bir düşünce türüdür. Bilişsel formülasyona göre, otomatik düşünce sistemi yukarıda sözü edilen, birbirini etkileyen dört değişkene sahiptir. Yaşadığımız olaylar, düşünmemize sebebiyet vererek duygularımızı ve davranışlarımızı etkiler. Bu etkinin sürekliliği ve kendini muhafaza etmesi sonucunda düşüncelerimiz otomatize olarak beynimize kazınır.
Bir günlük moral bozukluğu bile insan beyninde negatif otomatik düşünce oluşturabilir ve hatta insanı uzun soluklu depresyona sürükleyebilir. Depresyondan çıkmanın bu konudaki yolu ise, pozitif düşünceler ile davranışlarınızı ve duygularınızı manipüle etmeye çalışarak depresyonda kalmanıza sebebiyet veren otomatik düşünceyi değiştirmenizdir.
Bilişsel davranışçı teoriye göre depresyonun temelini olumsuz otomatik düşünceler oluşturur. Bu düşünceler; kişinin kendisi, çevresi ve geleceği ile ilgili temel inançlarının anlık zihinsel yansımalarıdır. Sanılanın aksine bu düşünceleri yok saymak, bastırmaya çalışmak (represyon) ya da bunlarla aşırı uğraşmak (ruminasyon) sorunun ancak ertelenmesine ya da derinleşmesine neden olur. Aynı kurama göre kişinin olumsuz otomatik düşüncelerini tanıması ve sonrasında karşısına alternatif düşünce koyabilmesi terapide ana prensiptir.
Örnek vermek gerekirse x şahsının sevdiği y şahsının kendisine selam vermemesi üzerine "y beni sevmiyor, zaten kim yüzüme bakar ki?!" şeklinde düşünmesi olumsuz otomatik düşüncedir. ardindan "y'yi hiç bir zaman kazanamayacağım, beni kesinlikle beğenmiyor." diye gününü geçirmesi ruminasyon olur. Bunun yerine olumsuz düşüncenin, temel inançlar-şemalar gereği zihnine düşen bir yansıma olduğunu farketmesi, bu düşünceler yerine "y'nin dikkatini çekmek icin neler yapabilirim?" şeklinde harekete yönelik, kanıtlanabilir, ölçülebilir ve çözüme dair harekete geçirici bir alternatif düşünce oluşturması basit bir örnek olabilir.
Üstteki örnekler çok basit örneklerdir; ancak daha karmaşık sorunlar ve temel inançlarla ilgili çalışmalar kisiye özel çalışmalar gerektirir. Bunlar için profesyonel yardım gerekmektedir.
